نگرش هرمنوتیکی میبدی و گنابادی به داستان حضرت آدم(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

3 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

چکیده

بعضی از متشابهات در عناصر و اجزای داستان حضرت آدم(ع) راجع به عصیان آدم، رابطۀ هبوط آدم با خلافت او، پیمان الهی و اسماء الهی است. پرسش‌های مطرح‌شده در زمینۀ کشف حقیقت این عناصر متشابه در ذهن مخاطب و برداشت‌ها و تأویل‌های ارائه‌شده، ضرورت واکاوی هرمنوتیکی این موضوع را آشکار می‌کند. میبدی و گنابادی با رویکرد عرفانی از مضامین متشابه، نمادین و رمزگونۀ داستان آدم رمزگشایی کرده‌اند؛ ولی واکاوی هرمنوتیک سنّتی یا مدرن در متن هر مفسّر درخور تأمل است. علت انتخاب این دو تفسیر برای این پژوهش این است که هر دو با تأکید بر شیوۀ تفسیر عرفانی و با بهره‌گرفتن از زبان رمزی به روشنگری عناصر مبهم این داستان مبادرت ‌ورزیده‌اند و اصولاً میان درک مفاهیم متافیزیک و انتزاعی و تفسیر عرفانی که زبان رمزی و ادبی دارد، سنخیّت بیشتری وجود دارد. از منظر هرمنوتیکی، میبدی و گنابادی ضمن بیان معانی متعدّد اسماء و کلمات الهی، با بیان ژرفناکی و اسرارآمیزبودن آنها راه مخاطبان را برای ارائۀ تأویل‌های دیگر فراهم ‌کرده‌اند و بر مبنای هرمنوتیک مدرن، دستیابی به معانی نهایی را غیرممکن می‌دانند؛ هرچند به‌صراحت این موضوع را بیان نکرده‌اند. گنابادی در تفسیر عرفانی متشابهات داستان آدم(ع)، بیشتر با رویکردی اجتهادی و استدلالی و میبدی با رویکردی ذوقی و با لحنی عارفانه و عاشقانه ورود پیدا می‌کنند. این پژوهش به شیوۀ تحلیل کیفی محتوای متن به سامان رسیده‌ است. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Meybodi and Gonabadi’s Hermeneutic Views on the Story of Adam (AS)

نویسندگان [English]

  • Moslem Mozaffzri 1
  • Bahjat-al Sadat Hejazi 2
  • Ahmad Amiri Khorasani 3
1 Ph. D. Student of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanties, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanties, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
3 Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanties, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
چکیده [English]

Some similarities in the elements and components of the story of Adam (AS) are about Adam's rebellion, the relationship between Adam's descent and his caliphate, the divine covenant, and the divine names. The questions that arise in the mind of the audience and interpretations reveal the need for a hermeneutic analysis of this issue. Meybodi and Gonabadi have deciphered the similar, symbolic, and cryptic themes of Adam's story with a mystical approach. The reason for choosing these two interpretations  is that both of them by using  mystical interpretation and  the cryptographic language have tried to clarify some ambiguous elements of this story.
The story of Adam is full of secrets and mysteries addressed  in  past commentary books with different interpretations. The Quranic interpretations choose various approaches such as rational, narrative, ijtihad, mystical, etc. Among them, mystical interpretations in terms of hermeneutic approach and the use of symbolic language have been more powerful and attractive in clarifying the semantic ambiguities of the verses. Among these interpretations,  the interpretation of Meybodi’s Kashf-al asrar and Gonabadi’s Bayan-al Saadat fi maghamat-al Abadat could be mentioned In the present study, we deal with the interpretable elements of the story of Adam (AS) in the above-mentioned works. In this qualitative study, the data were collected using the content analysis method.
From a hermeneutic point of view, Meybodi and Gonabadi, while expressing various meanings of the divine names and words, by expressing their depth and mystery have provided the audience with a way to offer other interpretations and, based on modern hermeneutics, consider the final meanings impossible. However, they have not explicitly stated this. In the mystical interpretation of the similarities of the story of Adam (AS), Gonabadi takes an approach which focuses on  ijtihad and reasoning while  Meybodi uses  a tasteful approach  with a mystical and romantic tone. Both commentators have tried to find an interpretation of Adam's rebellion or infallibility, but in all the verses of Adam’s story, it seems that the prohibition of eating the fruit of the tree was for the sake of guidance and benevolence. Meybodi considers the divine names as subtle points or the secrets of God which have been entrusted in the heart of Man by the command of God, and no other being is worthy of carrying the divine trust. Yet,  Gonabadi believes that the divine names are in Adam’s intelligence. In the Holy Qur'an, a combination of traditional and modern hermeneutic approaches can be seen. In similar verses, on the one hand, the knowledge of the intention of the author, who is God, is important;  on the other hand, it is not possible to reach the final meanings because the celestial text originates from a vast and infinite source of knowledge which is not limited.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Story of Adam
  • Meybodi
  • Gonabadi
  • Kashf-al asrar
  • Bayan-al Saadat fi maghamat-al Abadat
  • Hermeneutic
منابع
کتاب­ها
1- قرآن کریم.
2- جوادی آملی، عبدالله، (1389)، تفسیر تسنیم، ج3، قم، اسراء، چاپ هفتم.
3- رازی، نجم‌الدین، (1352)، مرصاد العباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4- سلمی، ابوعبدالرحمن، (1369)، مجموعه آثار، گردآوری نصرالله پورجوادی، ج 1، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
5- طباطبایی، علامه سید محمدحسین، (1378)، تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، ج 1، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
6- گنابادی، حاج سلطان‌محمد، (1372)، بیان السعاداه فی مقامات العباده، ترجمۀ محمدآقا رضاخانی و حشمت‌الله ریاضی، ج 1، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
7- -----------------، (1376)، بیان السعاداه فی مقامات العباده، ترجمۀ محمدآقا رضاخانی و حشمت‌الله ریاضی، جلد دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
8- -----------------، (1381)، بیان السعاداه فی مقامات العباده، ترجمۀ محمدآقا رضاخانی و حشمت‌الله ریاضی، ج 8، تهران، سرالاسرار، چاپ اول.
9- مجتبایی، فتح‌الله، (1369)، آدم از دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی، ج 1، تهران، انتشارات نقطه، چاپ دوم.
10- مطهری، مرتضی، (1370)، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، چاپ دوم.
11- معرفت، محمدهادی، (1378)، علوم قرآنی، قم، مؤسسۀ فرهنگی انتشارات التمهید، چاپ اول.
12- میبدی، رشیدالدین ابوالفضل، (1365)، لطایفی از قرآن کریم برگزیده­ای از کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، به کوشش دکتر محمد مهدی رکنی یزدی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.
13- --------------------، (1370)، گزیده تفسیر کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، به کوشش رضا انزابی‌نژاد، تهران، شرکت سهامی کتاب­های جیبی با همکاری انتشارات امیرکبیر.
14- --------------------، (1389)، ترجمه و تفسیر عرفانی قرآن کریم، معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به کوشش سیدرضا باقریان موحد، ج 1، تهران، انتشارات ارمغان طوبی.
15- نیچه، هایدگر و دیگران، (1377ش)، هرمنوتیک مدرن، ترجمۀ بابک احمدی و دیگران، تهران، مرکز، چاپ اول.
16- همدانی، عین‌القضات، (1377)، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، کتابخانۀ منوچهری، چاپ پنجم.
17- یوسفی اشکوری، حسن، (1376)، بازخوانی قصۀ خلقت، تهران، نشر قلم، چاپ اول.
ب) مقالات
18- بهره‌ور، مجید و احمد امیری خراسانی، (1378)، «نظری اجمالی بر تأویل بن‌مایۀ گناه آغازین در ادیان توحیدی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دورۀ دوم، شمارۀ 52، صص 15-30.
19- حجازی، بهجت‌السادات و امیری خراسانی، احمد و مسلم مظفری، (1398)، «تحلیلی بر آیات متشابه از منظر هرمنوتیک با تکیه‌بر کشف‌الاسرار»، پژوهش‌های قرآنی - ادبی، سال هفتم، شمارۀ 3، صص160-133.
20- خوشدل روحانی، مریم و رقیه بیگدلی، (1392)، «بررسی تطبیقی آموزۀ گناه نخستین ازنظر اسلام و مسیحیت با تکیه بر آرای علامه طباطبایی و آگوستین»، مجلۀ جستارهای فلسفۀ دین، دورۀ دوم، شمارۀ 3، صص 19-46.
21- علوی، سیدسعید و وفادار کشاورز، (1395)، «نگاهی دوباره به داستان هبوط آدم بر مبنای تفاسیر معتبر و تحلیل واژگان داستان»، همایش ملی واژه‌پژوهی در علوم اسلامی و همایش وزارت علوم و تحقیقات و فناوری، دورۀ 1، صص 221-338.