تحلیل تحولات روایی ولادت و عروج مسیح (ع) برپایۀ روابط «فرامتنی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

به اعتقاد ژرار ژنت، هرگاه متنی متن دیگر را نقد و تفسیر کند، نسبت به متن اول فرامتن محسوب می‌شود. رابطۀ فرامتنی در تشریح، انکار یا تأیید متن اول عمل می‌کند. پژوهش حاضر در پی آن است تا اجزای روایت ولادت و عروج مسیح(ع) را بر مبنای مقایسۀ روایات موجود در میان اناجیل اربعه، قرآن کریم، متون برگزیدۀ تفسیری اسلامی (تفاسیر طبری، عتیق نیشابوری و ابوالفتوح رازی از سده‌های سوم تا ششم)، قصص‌الانبیاء‌های نیشابوری و بوشنجی (قرون پنجم تا ششم)، و متون برجستۀ شعر فارسی (تا پایان قرن ششم) بررسی کند و با تعیین شباهات میان هریک از این منابع در تشریح، انکار یا تأیید آنها نسبت به دیگر منابع، چگونگی تحول روایات و وجود روابط فرامتنی میان آنها را مشخص کند. مشخص شد منابع شعریِ بررسی‌شده دربارۀ شیوۀ آبستنی مریم، فرامتنِ تفسیر طبری‌اند که با انجیل لوقا مطابقت بیشتری دارند؛ اما سرودۀ منوچهری دامغانی و تفسیر عتیق نیشابوری درین‌باره فرامتنِ یکدیگر دانسته شده‌اند. سرودۀ ناصرخسرو در عین تأویل و انکارِ عبارات عیسی(ع) در انجیل، سخن خاقانی دربارۀ «اتّهام عیسی به خدایی» و نیز تعبیر نظامی از «زنده بر دار رفتن مسیح» باوجود انکار همگی، به‌نوعی فرامتنی از انجیل محسوب می‌شوند. متون شعر پارسی تا قرن ششم درخصوص روایات نقل‌شده دربارۀ آغاز و پایان زندگانی مسیح، فرامتنی از منابع اسلامی و مسیحی‌اند. نه‌تنها تفاسیر اسلامی در این‌باره فرامتنی از قرآن کریم و پس از آن عهد جدیدند، میان تفاسیر اسلامی نیز رابطۀ فرامتنی برقرار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Metatextual approach in the transformation of narratives on Christ's birth and death

نویسندگان [English]

  • Mona Norouzi 1
  • MohammadAmir Jalali 2
1 M. A. Student of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’I University, Tehran. Iran
2 Assistant Professor Department of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract
A text relation with other texts has been an important subject, which attracted the attention of researchers such as Kristeva, Barthes, Riffattere, Genette, ete. In the 1960s, it was Julia Kristeva who used "Intertextuality" for the first time, indicating any relation between different texts. Thereafter, Gérard Genette expanded the study domain of Kristeva, and called relation between a text with other texts or different from its own as "transtextuality" and subdivided this type into five categories where intertextuality was only one type. Other categories were called "arcitextuality", "paratextuality", "metatextuality" and "hypertextuality", each with their own subcategories.
According to Gerard Genette's theory, whenever a text sets to criticize and interpret another text, it will be considered as a Metatext for that text. In Metatextuality as a form of Intertextual intercourse, a text can explain, condemn or endorse another text. This paper studies and discusses all the elements of narratives related to the birth and death of Christ based on comparison of the narratives in New Testament (Matthew, Mark, Luke and John), Quran, Islamic interpretations (Tafsir al-Tabari, Tafsir-i Sur abadi, Rawz al-jinan wa ruh al-jinan, Qisas Al-Anbiya) and Persian poems (until 6th century AH). Furthermore, this paper sets out to analyze the transformation of narrations as well as similarities and differences based on a Metatextual approach.
This study documents that not only there are various narratives between Christian and Islamic sources, but also there are differences among Islamic sources (even in a single text) that have been reflected in Persian poems.
A way of determining "Metatextual" relationships is examining of the similarities between two or more texts in the type and manner of the narrative differences of these references in a single subject compared to other sources.
Moreover, it turned out that differences in narrations is depends on interpretations and interpretations itself is depends on translation. (As the term "taqi" is translated both in the noun and adjective; causing to make two different narratives of Mary's life)
Considering Persian poems, especially poetic texts until 6th century AH, such as poems of Muslim poets who were living in Arranand Shirvan, we found out that both Christian and Islamic narratives have been reflected on poems. It shows that not only the author's ideological background makes narrative differences, but also cultural and historical context is effective.
This study documents that, on Mary's getting pregnant, there are four interpretations based on the verse 12 of Surah At-Tahrim, as well as four narrations: 1. Blowing into her mouth (based on Tafsir-i Sur abadi's narrative) 2. Blowing into her sleeve (based on Tafsir al-Tabari's narrative) 3. Blowing into her vagina (based on Qisas Al-Anbiya's narrative) 4. Blowing into her dress (based on another story of Qisas Al-Anbiya).
The poetic sources that have been examined on Mary's pregnancy are metatext of Tafsir al-Tabari that shows Blowing into her sleeve is the reason of getting pregnant; however, Mary's pregnancy in Manuchehri Damghgani's poems has been narrated based on Tafsir-i Sur abadi's narrative. Therefore Blowing into her mouth is the reason of pregnancy; these two texts can be considered as metatext of each other.
Among interpretations are mentioned above, overall, Tafsir al-Tabari is more consistent with Luke's Gospel.
While the going of Jesus near "his Father" is rejected by Nasser Khosro's poem, it is can be a metatext of Bible.
While Khaghani's belief on the "accusation of being God" is a criticism of Christian belief, and also Nezami's interpretation of "being alive during crucifixion", is a denial of Jesus's crucifixion, all of them are metatext of the bible.
Examination of Persian poetry until 6th century AH shows that there are the frequency of vocabulary such as blowing, sleeves and virginity which are related to birth of Jesus, as well as the cross, the fourth heaven, the position of the sun, Baitul Ma'mur, and the needle, that are related to the crucifixion / ascension of Jesus. We can say that these words are influenced by Christian and Islamic narratives in the same way; therefore, these words, which confirm the Christian and Islamic narratives, can be considered as metatext of both of them.
As the Islamic interpretations (both Shi'i and Sunni) on Christ's birth and death are the Metatext of the Holy Qur'an and New Testament, there is also a Metatextual relationship between the Islamic interpretations. Consequently Persian poems (until 6th century AH) can also be a Metatext of Islamic interpretations, and hence they are a Metatext of the Holy Quran as well as Christian sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transformation of narrations
  • comparison of the Islamic and Christian narratives
  • the way of reflection of Christ's life in Persian poems
منابع
1- قرآن کریم.
2- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1357)، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن، به حواشی حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، به تصحیح علی اکبر غفاری، ج 4و7، تهران، چاپ اسلامیه.
3- آریان، قمر، (1369)، چهرۀ مسیح در ادب فارسی، تهران، انتشارات معین.
4- آلن، گراهام، (1397)، بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران، نشر مرکز.
5- انجیل برنابا، (1396)، ترجمۀ حیدرقلی سردار کابلی، تهران، نشر نیایش، چاپ ششم.
6- برسلر، چارلز، (1393)، درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فر، ویرایش حسین پاینده، تهران، نیلوفر.
7- البوشنجی، شیخ ابوالحسن بن الهیصم، (1384)، قصص‌الانبیاء، ترجمۀ محمد بن اسعد بن عبدالله الحنفی التستری، تصحیح سیدعباس محمدزاده، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ اول.
8- تهران نامورمطلق، بهمن، (1391)، «گونه‌شناسی بیش‌متنی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، ش 38، صص 139- 152.
9- تودوروف، تزوان (1396)، منطق گفتگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران، مرکز،
10- جمال‌الدین عبدالرزّاق اصفهانی، (1320)، دیوان جمال‌الدین عبدالرزّاق اصفهانی، با تصحیح و حواشی حسن وحیددستگردی، تهران، ارمغان.
11- خاقانی شروانی، (1393)، دیوان، به تصحیح دکتر میر جلال‌الدین کزازی، ج 1 و 2، تهران، نشر مرکز، چاپ سوم.
12- سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1362)، دیوان، به تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، انتشارات کتابخانه سنائی.
13- سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1383)، حدیقه‌الحدیقه و شریعه‌الطریقه، به تصحیح محمدتقی مدرّس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم.
14- طبری، محمد بن جریر، (1339)، تفسیر طبری، به تصحیح حبیب یغمایی، ج 1و4، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
15- عتیق نیشابوری، (1392)، قصص قرآن مجید برگرفته از تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری، به اهتمام یحیی مهدوی، تهران، نشر خوارزمی.
16- علی ‌بن محمد انوری، (1372)، دیوان، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، ج1، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
17- عهد جدید، (1396)، ترجمۀ پیروز سیار، تهران، نشر نی، چاپ پنجم.
18- فردوسی، ابوالقاسم، (1373)، شاهنامه، از روی چاپ مسکو، به تصحیح سعید حمیدیان، ج 6، 7، 8 و 9، تهران، انتشارات قطره، چاپ اول.
19- کریم‌زاده نگاری، زینب، (1393)، تأثیر قرآن بر اشعار کاظم أزری براساس نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء.
20- منوچهری دامغانی، (1396)، دیوان، به تصحیح سعید شیری، تهران، انتشارات نگاه، چاپ اول.
21- ناصرخسرو، حکیم ابومعین ناصر خسرو قبادیانی، (1393)، دیوان اشعار حکیم ناصر خسرو قبادیانی، برپایۀ کهن‌ترین نسخۀ خطی مکتوب به سال 736، به تصحیح مجتبی مینوی، مهدی محقّق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.
22- نامورمطلق، بهمن، (1386)، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش 56، صص 83-98.
23- نامورمطلق، بهمن، (1390)، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: نشر سخن.
24- نامورمطلق، بهمن، (1391)، «گونه‌شناسی بیش‌متنی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 38، صص152-139.
25- نظامی گنجوی (1377)، هفت‌پیکر، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، انتشارات قطره، چاپ سوم.
26- نظامی گنجوی، (1376)، شرفنامه، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، انتشارات قطره، چاپ دوم.
27- نظامی گنجوی، (1385)، مخزن‌الاسرار، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، انتشارات قطره، چاپ نهم.
28- نیشابوری، ابواسحاق ابراهیم بن منصور ابن خلف، (1386)، به تصحیح حبیب یغمایی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم.