بررسى نظریۀ تفسیری‌-تأویلى در نظام فکری میرداماد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

میرداماد، فیلسوف، متکلِّم، محدِّث و فقیه آغاز قرن یازدهم است. هرچند آثار اندکى از او در حوزۀ تفسیر متن باقى مانده، بررسى این مستندات در راه شناخت شیوه‌هاى تفسیری‌تأویلى رایج در میان اندیشمندان مسلمان مفید است. میرداماد از سویى در مقام محدّث و فقیه، در چهارچوب برآمده از لفظ و با دغدغۀ آشکارکردن مراد صاحب متن، دست به تفسیر مى‌زند و از سویى دیگر، باورها و اصول اندیشۀ فلسفى‌اش در تفسیر او از متن تأثیر تعیین‌کننده‌اى دارد؛ تا جایی که پاى از دایرۀ ظاهر و قراین سخن بیرون مى‌نهد و متن را براساس دریافت‌هاى فلسفى و حتى گاه ذوق عرفانى تأویل مى‌کند؛ البته گاه این تأویل‌ها با برآمد متن سازگاری ندارد. این چندگونگى در منش هرمونتیکى میرداماد چگونه و بر چه اساسی تحلیل می‌شود. با ارائۀ نمونه‌هایى از کتاب‌هاى میرداماد، این روش و منش، پیگیرى و بررسی مى‌شود. میرداماد گاه در مقام فقیه و محدّث در چارچوب برآمد وا‌ژگان، متن را معنایابی و تفسیر می‌کند و گاه متن را در مقام فیلسوف و عارف و بر پایۀ آموزه‌های فلسفی و ذوق عرفانی تأویل می‌کند؛ درنتیجه، رویکرد میرداماد نشان‌دهندۀ طیفی از دامنۀ تفسیر و تأویل در دانشمندان علوم اسلامی است. میرداماد در آثارش اندکی نیز به بررسی پدیده «فهم» پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating and Analyzing the Mirdamad Hermeneutic Theory

نویسنده [English]

  • Mohammad Soltani Renani
Assistant Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Mirdamad is philosopher, mystic, theologian, scholar, and jurisprudent of the 11th century AH. He lived in the Golden period of the Safavid dynasty and he had a Popular school in Isfahan.
Though few works remain of him, however the study of these documents helps us to understand the interpretive and interpretative methods of Muslims. Mirdamad As a jurisprudent Understands the text On the apparent meaning of the words and His goal is to discover the purpose of the author of the text. On the other hand, his philosophical beliefs and mystical sentiment force him to move out of the circle of the text and make a Interpretation based on paraphrase (Tawil).
Mirdamad, as a philosopher, attaches great importance to philosophical thought. If the text is consistent with its philosophical thought, it interprets the text in that framework and if he is not compatible, he carries his philosophical thought as an intellectual and transcendental case on the text. He sees the text as a sign of meaning in philosophical thought, and of course this "indication" does not depend on verifying the appearance of the word. Mirdamad interpretations and interpretations of texts are also excluded from the field of philosophical thinking and based on mystical acquiescence; what is not in the sense of words is not based on the symbols inside and outside the text, it is not based on philosophical and theologycal evidence.  

By mention examples of Mirdamad books, this diversity is analyzed in his interpretive method.
Mirdamad's way of interpreting the text shows a range of interpretations in Muslim scholars. Additionally, Mirdamad has also studied the concept of understanding in his works that in these studies, he has approached to Philosophical Hermeneutics. In his view, meanings are like gemstones  in the depths of the ocean, The intelligent mind is to extract these treasures. Mirdamad does not consider the interpretive mind as passive, but sees it as active. He knows the mind as the cultivator that brings up the seeds of the text and cultivates the product. So Understanding is not just about the text, but the understanding of each person is proportional to himself.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mirdamad
  • Interpretation
  • Hermeneutics
  • Understanding
  • Apparent meaning

منابع

1- ابن حزم، علی بن‌احمد اندلسى. (1410)، المحلّى بالآثار، بیروت، دارالفکر.
2- زمخشرى، محمود، (1407ق.)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
3- زهری، محمد بن‌احمد، (2001م)، تهذیب اللغه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
4- ترمذی، محمد بن‌عیسی، (1998م.)، الجامع الکبیر (سنن ترمذی)، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
5- تهرانى، آقابزرگ، (1403)، الذریعة الى تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
6- سید مرتضی، علی بن‌حسین موسوی، (1988م.)، امالی الشریف المرتضی، قاهره، دارالفکر العربی.
7- طباطبایى، سیدمحمدحسین، (1410)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، جامعۀ مدرسین.
8- طوسى، محمد بن‌حسن، (1409ق.)، التبیان فى تفسیر القرآن، تهران، مکتب الاعلام الاسلامى.
9- قمى، ابوالقاسم، (1378ق)، قوانین الاصول، چاپ سنگى، تهران، المکتبه العلمیه الاسلامیه.
10- کلینى، محمد بن یعقوب، (1388ق.)، اصول کافى، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
11- مجلسى، محمدباقر، (1403ق.)، بحار الانوار، بیروت، الوفاء.
12- میرداماد، سید محمدباقر بن میرشمس‌الدین، (1380الف)، التقدیسات، تهران، نشر میراث مکتوب.
13- -------------------، (1403ق.)، التعلیقه على اصول الکافى، تحقیق سید مهدى رجایى، قم، چاپخانۀ خیام.
14- ------------------، (1406ق.)، التعلیقه على الصحیفه السجادیه، تحقیق سید مهدى رجائى، قم، کتابخانۀ نجفى مرعشى.
15- ------------------، (1374ش)، القبسات. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
16- -----------------، (1380ب)، جذوات و مواقیت، تهران، نشر میراث مکتوب.
17- ---------------، (1405ق.)، الرواشح السماویه فى شرح الاحادیث الامامیه، قم، کتابخانه نجفى مرعشى.
18- ---------------، (1379ش)، دیوان اشعار، به اهتمام، احمد کرمی. تهران.
19- -------------، (1412)، شرح تقدمه تقویم الایمان فى فضائل امیرالمومنین، اصفهان، مهدیه.
20- --------------، (1380ج)، المختصرات، تهران، نشر میراث مکتوب.