مقایسه و تحلیل روش شناسی هرمنوتیک قرآن علامه طباطبائی و دکتر نصر حامد ابوزید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دین پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

چکیده

رویکردهای نوین در مواجهه با متن، سبب تحولات بزرگی در فهم و تفسیر متون مقدس شده است. این رویکردها اسلام را در برگرفته که دینی متن محور است و باعث پیدایش دیدگاههای نو در شناخت و فهم قرآن شده است. یکی از این دیدگاه‌ها پژوهش ادبی قرآن است که با تحولات نظریه و نقد ادبی نوسان‌های فراوانی پیدا کرده ‌است. این نوع از پژوهش، وحی ازنظر مؤمنان یعنی الهی‌بودن آن را نادیده می‌گیرد که نتیجۀ آن باعث دورشدن از شناخت مؤمنانۀ دین و ادبی‌شدن فهم آن می‌شود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌تحلیلی و انتقادی – مقایسه‌ای به مسئلۀ روش فهم و تفسیر قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی، صاحب تفسیر ارزشمند المیزان (نمایندۀ یکی از روش‌های فهم سنتی) و نصر حامد ابوزید، متفکر نام آشنای مسلمان (نمایندۀ روش فهم جدید) می‌پردازد تا همانندی‌ها و ناهمانندی‌های میان نظریات این دو متفکر را در این باره آشکار کند؛ زیرا آراء این دو متفکر در تقابل با هم است و مقایسۀ آنها راهگشای جستجوگران در کشف حقیقت خواهد بود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند اصول فکری این دو اندیشمند دربارۀ مبانی فهم قرآن، بسیار دور از هم و متفاوت است؛ البته ریشۀ این اختلاف عمیق را باید در بینش و نحوۀ نگرش آن دو به انسان و جهان و خلقت آن دو دانست. اساس پروژۀ نصر حامد ابوزید، نوسازی اندیشۀ دینی با تأویل (تفسیر به رأی) است. روش فهم او ناظر به واقعیات خارج از وحی است و بیشتر به فهم تاریخی با روش‌های پوزیتویستی گرایش دارد. او معنا را نزد مفسر می‌داند و امکان داوری میان تفاسیر مختلف را نمی‌پذیرد. همچنین تلاش می‌کند برای فهم قرآن آن را عرفی سازد. بر اساس مبانی هرمنوتیکی ابوزید که از روش پژوهش ادبی ناشی می‌شود، اصل دین و ماهیت وحی دگرگون می‌شود. حال آنکه علامه طباطبایی روش فهم قرآن را از توصیه‌های شارع برداشت می‌کند و برای فهم صحیح قرآن پدیدارشناسانه می‌اندیشد. او فهم معتبر قرآن را در گرو قدسی‌شدن انسان می‌داند. ازنظر او، معنا همان مراد مؤلف است و امکان داوری میان تفاسیر مختلف وجود دارد.
ازنظر علامه، ایمان به هدایت ابدی قرآن با نگرشی خاص به جهان و خالق آن امکان‌پذیر است. ایمان چیزی از جنس عقل نیست و نباید توقع داشت انسان به صرف هدایت عقل به همۀ آنچه پیامبران رسیده‌اند، برسد.دیگر اینکه درجات بالای ایمان با شهود، ممکن است و شهود فقط با تزکیه و تأمل به همراه راهنمائی انبیاء ممکن است. با عقل محض، فهم بسیاری از حقایق قرآن به دست نمی‌آید؛ یعنی چیزی که ابوزید در تلاش است به آن برسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Comparison and Analysis of the Hermeneutic Methodology of the Holy Quran, Allameh Tabatabai and Dr. Nasr Hamed Abu Zayed

نویسندگان [English]

  • Soghra Khairjoy 1
  • Mohammad Mahdi Alimardi 2
1 Ph.D. Student of Religious Studies, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
2 Assistant Professors of non-Abrahimic Realigions, University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Abstract
 New approach in dealing with the text caused a great change in understanding and interpretation of all sacred texts. These approaches have encompassed the Islam that is Text-based and these led appearances of new point of views in interpretation of the Quran. One of the theses viewpoints is the literary study of the Qur'an that it has found wide swings with the alteration of the theory and literary criticism. This type of study ignore the revelation in terms of believers, that means being divine  that result of this is moving away from understanding the religion faithfully and being its understanding literary. The Current research with descriptive, analytic and critical approach compares the method of understanding the Qur'an from the view of Allameh Tabataba'i and Nasr Hamid Abu Zayd To find and reveal similarities between the views of these two thinkers and differences Because these two thinkers have been in opposition with each other and comparing their views would be helpful for seekers to discover the truth. Results of this study indicate that intellectual principles of these two thinkers, on the principles of understanding the Qur'an is very distant and different from each other. Of course the root of these profound differences is in insight and attitude about both the man and the world and creation of them. The foundation of Nasr Hamid Abu Zayd project is modernization of religious thought through the interpretation. His method of understanding was based on facts beyond the revelation. He tends to focus more on historical understanding through positivist methods. he knows the meaning same with the interpreter and he deny possibility of different interpretations arbitration. also tries to makes interpretation of the Quran common. According to Abu-Zeid hermeneutic principles that arise from the research literary, the religion and the nature of revelation will be challenged. While Allameh Tabatabaie thinks for the correct understanding of the Quran phenomenologically. he picked the methodology of understanding the Qur'an from founder recommendations and depends understanding the Quran on the sacred of man knows. In his view, the meaning, the intention of the author and there is the possibility of arbitration between different interpretations.                                                                                                                                              
In terms of Allameh faith in eternal guidance of the Qur'an, with a certain conception of the world and its creator, is possible. He believes that Faith isn’t in same gender with reason and shouldn’t hope that with guidance of reason human will reach all guidance of prophets and that high degree of faith will be possible with witnesses and the witnesses only is possible by piety and reflection along with guidance prophets also. Also he believes that with pure reason understanding of many truths of the Qur'an couldn’t be achieved something that Abu Zaid is trying to reach it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The Quran
  • Understanding
  • Interpretation
  • Hermeneutics
  • Hermeneutic Method
منابع
1- ابوزید، نصر حامد، (1380)، معنای متن، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، تهران، طرح نو.
2- ------------، ( 1383)، نقد گفتمان دینی، مترجمان حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، تهران، دیدآور، چاپ اول.
3- ------------، (1376)، «تأویل، حقیقت و نص»، کیان، ش 54 گفتگوی اختصاصی کیان با نصر حامد ابوزید.
4- ------------، (2014م)، «نوآوری، تحریم و تأویل»، ترجمۀ مهدی خلجی، سایت توانا.
5- -----------، (1376)، «تاریخ‌مندی مفهوم پوشیده و مبهم»، ترجمۀ محمدتقی کرمی، مجلۀ نقد و نظر، ش 12، صص327 و 328.
6- -----------، (2008م)، اشکالیات القراءة و آلیات التأویل، بیروت، المرکز الثقافی العربی.
7- احمدی، بابک، (1385)، ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز.
8- استیس، والتر ترنس، (1388)، فلسفۀ هگل، ترجمۀ حمید عنایت، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
9- ایزوتسو، توشیهیکو، (1374)، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم.
10- بابایی و همکاران، علی‌اکبر، (1379)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
11- حسینی زبیدی، محمد مرتضی، (1385ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایه.
12- الخولی، امین، (1961م)، مناهج تجدید النحو و البلاغه و التفسیر و الادب، القاهره، دارالمعرفه.
13- دهخدا، علی‌اکبر، (1377)،  لغت‌نامه، تهران، مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
14- ربانی، علی، (1383ش)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم، مرکز مدیریت حوزۀ علمیه قم.
15- راغب اصفهانی، ( قرن 4 ق)، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشی، بیروت، دارالشامیه.
16- سجستانی، ابوبکر محمد بن عزیز، نزهة القلوب فی تفسیر غریب القرآن، ناشر دارالمعرفه، بیروت لبنان، 1410 ه ق.
17- صدرالمتألهین، محمد، (بی‌تا)، الحکمة المتعالیه، ج 8، قم، منشورات مصطفوی.
18- صفی‌پور، عبدالرحیم، (1356)، منتهی‌الأرب، تهران، کتابخانۀ سنایی، افست از روی چاپ سنگی.
19- طباطبایی، محمدحسین، (1373)، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
20- طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة‌الحکمه، مرکز تحقیقات قرآن کریم، الزهراء تهران، تعلیق آیت‌الله مصباح یزدی، 1362ش.
21- ----------------، (1417 ق)، المیزان فی‌تفسیر القرآن، ج 1، 3، 18 و 20، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
22- الطریحی، فخرالدین، (1408 ق)، مجمع‌البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، بیروت، الثقافة الاسلامیه.
23- عینی‌زاده، موحد، (1368)، محمد، مبانی فهم کلام خدا مقدمه‌ای بر فهم و تفسیر قرآن کریم، سروش.
24- عرب صالحی، محمد، (1393)، چالش با ابوزید، ج 4، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
25- الفیروزآبادی، مجدالدین، (1964 م)، بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز، ج 1، محقق عبدالعلیم طحاوی، المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، قاهره.
26- قائمی‌نیا، علیرضا، (1393)، بیولوژی نص نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم.
27- مصباح، محمدتقی، (1382)، آموزش فلسفه، تهران، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر، چاپ سوم.
28- مطهری، مرتضی، (بی‌تا)، اصول فلسفه، ج 1، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
29- وصفی، محمدرضا، (1387)، نومعتزلیان، گفتگو با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، محمد آرکون، حسن حنفی، تهران، نگاه معاصر.
30- واعظی، احمد، (1390)، نظریۀ تفسیر متن، ناظر دکتر محمدباقر سعیدی روشن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
31- ---------، (1386)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، چاپ چهارم.
 
منابع انگلیسی
1- Palmer, R.E, )1969) .Hermeneutics, Northwestern University Press.
2- Thompson, J. B, )1981(. Critical hermeneutics, New York: The Press Syndicate of the University Cambridge.