تأویل شناسی در چشم انداز حکیم عبدالرزاق لاهیجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

تأویل از کلیدوا‌‌ژه‌های اصلی در مکتب فلسفی اصفهان است و عبدالرزاق لاهیجی نیز یکی از چهره‌های سرشناس این مکتب به شمار می‌آید. تأویل برای این حکیم متأله، فراتر از روشی برای مواجهه با متون وحیانی است. تأویل در آثار او، دو معنای اصلی دارد: تأویل عقلی و تأویل شهودی - عقلی. تأویل نخست، تأویل متون وحیانی و تأویل نظری موجودات تا شناخت حضرت حق را شامل می‌شود. تأویل متون وحیانی برای حل تعارض متن با عقلانیت صریح و قطعی یا برای کشف مراتبی از عمق معنا که در پس معنای ظاهری نهفته است، صورت می‌پذیرد و این دو رهیافت تأویلی ازنظر لاهیجی دو شیوۀ متفاوت از تأویل به شمار می‌آید. تأویل شهودی - عقلی فراروی عملی از ماسوی برای رسیدن به خدا است، در مقابل فراروی نظری از آنها برای شناخت خدا. لاهیجی اولی را سلوک باطن و دومی را سلوک ظاهر می‌نامد.
مبارزه با ظاهرگرایی دینی را باید رسالت فرهنگی – اجتماعی این حکیم عارف دانست که برخاسته از دیدگاه نظری او دربارۀ تأویل است. با توجه به رواج تصوف منفی در زمانۀ فیاض، او در نظر دارد ضمن تحلیل و تبیین معنای حقیقی عرفان، از ترویج تصوّف مبتذل جلوگیری کند

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Hermeneutics in the View of Abd al-Razzaq Lahiji

نویسندگان [English]

  • Nafiseh Ahle sarmadi 1
  • Sayed Mahdi Emamijomeh 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Abstract
Hermeneutic is a major keyword in philosophical school of Isfahan and Abd al-Razzaq Lahiji is a prominent figure in this school. Hermeneutics for this theologian is beyond a method of confronting revealed scriptures. According to his works, Lahiji’s view toward his hermeneutics could be categorized in three groups for investigation:

Intellectual hermeneutics
Intuitive-intellectual hermeneutics
Intuitive hermeneutics

For Lahiji, mere intuitive hermeneutics in void and an intuition without intellectualism is unable to reach its goals. However, the other two approaches are valid and could be of help. In intellectual hermeneutics, there are two issues or bounds: one is the revealed scripture which is the divine legislation and the other is the external existence as his existential discourse. They have in fact been considered a text in Lahiji’s view. Thus, intellectual hermeneutics is of two distinct aspects in Lahiji’s verbal approach.
However, intuitive-intellectual hermeneutics is based on an existential and sensual spiritual experience from surface to the esoteric and reaching a transcendental stage of truth. This experience could occur in the face of either revealed scripture or the existents. Nonetheless, for Lahiji, this sensual journey could not reach anywhere without intellectual conduct. In his perspective ontology is the fundament of theoretical aspects of hermeneutics. In ontology, Lahiji was influenced by his master. The ontological journey a philosopher has to go through to reach the truth is both hermeneutics and is an introduction to another hermeneutics. in other words, ontology becomes a hermeneutic way to comprehend the meaning of the text. In fact, there will be hermeneutics in hermeneutics and therefore the ontological journey will be as a hermeneutic method for those facing religious knowledge. 
Lahiji discusses the basics required for intuitive-intellectual hermeneutics and mentions self-mortification and mental self-discipline (contemplation). He believes discursive reason, balance reason and intuitive reason are different roles intellect takes in this type of hermeneutics.  In his theology books, Lahiji attempts to equip theology with ontology and various approaches from hermeneutics in order to open novel dimensions in theology which has unfortunately not been attended as it deserved. However, it should be noted that these novel arenas could be considered as steps toward positive evolution in theology.
The battle against religious formalism has to be considered the sociocultural mission this mystic theologian aimed to accomplish. This struggle came from his theoretical approach toward hermeneutics. Considering the prevalence of negative Sufism in Lahiji’s time, he put his utmost attempt to analyze and clarify the true meaning of mysticism and prevent vulgar Sufism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lahiji
  • Hermeneutics
  • mysticism
  • Intellectual
  • Intuitive-Intellectual
  • Conflict
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- ابن فارس، احمد، (1411)، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دارالجیل، چاپ اول.
3- ابن عربی، محمد بن علی، (1427)، الفتوحات المکیه، 8ج، بیروت، دارالفکر.
4- آشتیانی، سیدجلال‌الدین، (1378)، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، 4ج، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم، چاپ دوم.
5- شاکر، محمدکاظم، (1381)، روش‌های تأویل قرآن، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم.
6- شاهجویی، محمدامین، (1391)، عوامل تکوین و شکوفایی مکتب حکمی اصفهان از دیدگاه هانری کربن (در مجموعه مقالات مکتب فلسفی اصفهان از نگاه دانش‌پژوهان جمع‌آوری محمدرضا زادهوش)، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
7- صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، (1378)، سه رسالۀ فلسفی، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم، چاپ سوم.
8- --------------------، (1380)، الحکمه المتعالیه فی الاسفارالاربعه العقلیه، ج7، تحقیق مقصود محمدی، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چاپ اول.
9- --------------------، (1420)، المشاعر، تصحیح و تعلیق اللبونی، بیروت، مؤسسه التاریخ‌العربی، چاپ اول.
10- --------------------، (1381)، کسر الاصنام الجاهلیه، تصحیح محسن جهانگیری، تهران، بنیاد حکمت صدرا.
11- -------------------، (1413)، تفسیرالقران‌الکریم، ج4، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم.
12- عطایی نظری، حمید، (1392)، فیاض لاهیجی و اندیشه‌های کلامی او، قم، دفتر نشر معارف، چاپ اول.
13- لاهیجی، عبدالرزاق بن علی، (1372)، گوهر مراد، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
14- ------------------، (1362)، سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات، تصحیح صادق لاریجانی آملی، قم، انتشارات الزهرا.
15- ---------------، (1425)، شوارق‌الالهام فی شرح تجریدالکلام، مقدمۀ جعفر سبحانی، قم، مؤسسۀ امام صادق(ع)، چاپ اول.
16- --------------،(1391)، الکلمه‌الطیبه، تحقیق حمید عطائی نظری، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه، چاپ اول.
17- --------------، (1373)، دیوان فیاض لاهیجی، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
18- مدرس تبریزی، محمدعلی، (1374)، ریحانه‌الادب، تهران، خیام، چاپ چهار