ساحت حال مراقبه در اندیشۀ مولانا و عزالدین کاشانی (با تأکید بر مثنوی معنوی و مصباح‌الهدایه)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد زنجان، ایران

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران.

10.22108/coth.2025.142881.1931

چکیده

«مراقبه»، از احوال عرفانی و به معنای یقین بنده به نظارت خداوند بر احوال درونی سالک و مراقبت وی بر اعمال و رفتار و خواطر مذموم است. پژوهش حاضر با روش توصیفی از نوع مقایسه‌ای و تطبیقی با رویکرد تحلیل‌گری به این پرسش پاسخ داده است که نوع تلقی مولانا و عزالدین کاشانی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو در باب حال «مراقبه» چه بوده است؟ نتایج نشان می‌دهد مراقبه، با ریاضت و خلوت پیوندی استوار دارد. کاشانی، مراقبه را مرتبة اعلای خلوت می‌داند؛ اما مولوی در تبیین مراقبه، مرزهای معنای متفاوتی قائل نیست. هر دو به تهذیب نفس، قرب الهی، و عبور از دنیای محسوسات به سوی حقیقت قدسی اعتقاد دارند، با این تفاوت که کاشانی بیشتر بر شریعت و مراتب سلوکی تأکید دارد، در حالی که مولانا با رویکرد شهودی و تمثیلی به مراقبه می‌نگرد. این تفاوت‌ها در موضوعاتی چون تقلیل طعام، خواب، کلام، و ذکر مشهود است. در مجموع، هر دو به مراقبه به‌مثابۀ راهی برای رسیدن به حقیقت، آگاهی و مشاهده اشراقات الهی نگاه می‌کنند، هرچند نگاه مولانا بیشتر به جنبه‌های کیفی و شهودی و دیدگاه کاشانی بر جنبه‌های تربیتی و شریعتی متمرکز است

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Scope of the State of Murāqaba in the Thought of Rūmī and ʿIzz al-Dīn Kāshānī (With Emphasis on the Masnavī-yi Maʿnavī and Miṣbāḥ al-Hidāyah)

نویسندگان [English]

  • farshad hasani 1
  • Heidar Hasanlou 2
  • mehri talkhabi 3
  • Hossein Arian 4
1 PhD student in Persian language and literature,Department of Persian Language and Literature, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities and Arts, Islamic Azad University, Zanjan Branch, Iran
3 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
4 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Zanjan Branch, Islamic Azad University, Zanjan, Iran
چکیده [English]

Murāqaba is one of the foundational states (aḥwāl) of the mystical path, signifying the servant’s certitude of God’s constant watch over the inner self, as well as the vigilant monitoring of one’s own deeds, behaviors, and blameworthy thoughts. This study, employing a descriptive-comparative method with an analytical approach, investigates how Rūmī and ʿIzz al-Dīn Kāshānī conceptualize murāqaba and explores their shared and divergent perspectives. The findings reveal that murāqaba is intimately linked with spiritual discipline (riyāḍa) and seclusion (khalwa). Kāshānī views murāqaba as the highest stage of khalwa, embedded within a structured spiritual hierarchy, while Rūmī does not clearly delineate between these concepts, instead portraying murāqaba as a fluid, experiential state. Both thinkers affirm the necessity of self-purification, divine proximity, and transcending sensory perception toward a sacred reality; however, Kāshānī emphasizes adherence to Sharīʿa and systematic progression, whereas Rūmī adopts an intuitive, symbolic, and affective approach. These differences are particularly evident in their treatments of dietary restraint, sleep, speech, and invocation (dhikr). Ultimately, both perceive murāqaba as a means to attain truth, awareness, and divine illumination—though Rūmī foregrounds its qualitative and visionary dimensions, while Kāshānī underscores its pedagogical and jurisprudential aspects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Murāqaba
  • mystical states
  • seclusion
  • Rūmī
  • Kāshānī
الهیات تطبیقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 26 مرداد 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار