مفهوم تأویل از دیدگاه ناصرخسرو و علامه طباطبایی در دو کتاب وجه دین و تفسیر المیزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

افراط در تأویل‌گرایی، یکی از ویژگی‌های مهم اسماعیلیه است که موجب تمایز آنان از سایر مذاهب اسلامی می‌شود. با توجه به آثار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، یکی از کلیدی‌ترین مؤلفه‌های ذهنی و اعتقادی این حکیم و سخنور بزرگ ادب فارسی، مقولۀ تأویل است. او به‌عنوان «حجت» در مذهب اسماعیلی، در آثار منظوم و منثور خود بارها مسئلۀ تأویل را به کار برده است؛ چنانکه کتاب وجه دین او آکنده از تأویلات است؛ به گونه‌ای که در این کتاب بسیاری از احکام دین و شریعت را نیز تأویل کرده و قائل شده است شریعت بدون تأویل هیچ ارزشی ندارد و همچون جسد بدون روح است. همچنین، علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسّر معاصر، در باب تأویل برای الفاظ قرآن، معانی باطنی قائل است. هر دو آنان معتقدند کل قرآن تأویل دارد؛ اما بیشتر تأویل‌های ناصرخسرو در باب شریعت است و بسیاری از آنها از نوع تأویل مذموم؛ امّا تأویل‌های علامه طباطبایی براساس معارف قرآنی و اهل بیت است و از نوع تأویل محمود. علامه طباطبایی با وجود اعتقاد به تأویل همۀ آیات، برخلاف ناصرخسرو به تأویل آیات‌الاحکام نپرداخته است و تأویل‌های ناصرخسرو با نظر او سنخیت و مطابقت ندارند. در این مقاله، ابتدا تأویل ازنظر ناصرخسرو در کتاب وجه دین و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به روش توصیفی – مقایسه‌ای، بررسی و سپس تشابه و تفاوت نظر آنان تبیین و تحلیل شده است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Concept of Tawil (Interpretation) from the Perspective of Nasser Khosrow and Allameh Tabatabai in the Two Books of Vajhe Din and Al-Mizan fi Tafsir al-Quran

نویسندگان [English]

  • Ghodratollah Khayatian 1
  • Marzieh Peyvandi 2
1 Associate Professor, Department of Religions and Mysticism, Semnan University, Semnan, Iran
2 Ph. D. Student of Islamic Sufism and Mysticism, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

Extended Abstract
The present study compares the concept of interpretation and interpretivism from the point of view of Hakim Naser Khosrow Ghobadiani (391-484 AH) and Allameh Tabatabai (1281-1381 AH) in the two books of Vajhe Din and Al-Mizan fi Tafsir al-Quran using a descriptive-analytical method. Naser Khosrow, as an Ismaili authority and theologian, is influenced by the Ismailis in his thoughts and ideas and has translated and explained the teachings of the Holy Qur'an, Sunnah, and other thoughts in the form of Ismaili views. He considers the Holy Qur'an to have an appearance and depth and believes that one who does not know the interpretation of the Holy Qur'an and the Shari'a will go astray. Naser Khosrow considers interpretation not only in similar verses but in all verses of the Holy Qur'an and even interprets the verses of the rulings, which are about the Shari'a and the divine rules and limits, contrary to the appearance of the verses. He has exaggerated in his interpretation and has unjustly used the incorrect interpretation in the verses of Al-Ahkam in the book Vajhe Din. He presents the depth as more honorable than the appearance and considers the book and the Shari'a worthless without interpretation.
Explaining the importance of interpretation and the search for hidden meanings in his works, Naser Khosrow considers human grace and honor over other beings in knowing the ‘meaning covered by the appearance of things’- which is the same as interpretation. On the other hand, Allameh Tabatabai, who is a Shiite commentator of the Twelve Imams (AS), considers the interpretation to be correct based on the Holy Qur'an and Sunnah and believes that a correct interpretation does not contradict the appearance of the verses. 
His interpretations are consistent with the meanings of the Holy Qur'an. He has never interpreted a verse contrary to its appearance. He argues for religious appearances and considers the method of correct interpretation to be the interpretation from the Holy Qur'an to the Holy Qur'an, which is the method of the Imams (AS). Allamah in Al-Mizan also considers interpretation in the whole of the Holy Qur'an. Despite this belief, he did not interpret the verses of Al-Ahkam (which are about 500 verses) at all in Al-Mizan and considers the place of discussion in the book of jurisprudence and not interpretation. According to Allameh, the interpretation is praiseworthy and permissible without any problems. He does not like and does not use the interpretation that is contrary to the appearance of the verses. But Naser Khosrow's Vajhe Din is full of misinterpretations and oppositions to the appearance because he sacrifices the appearance to the inside and considers only the inside. His interpretations are outside the rules of a correct interpretation since they are contrary to the appearance, which is not following Allameh's opinion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tawil
  • Naser Khosrow
  • Vajhe Din
  • Allameh Tabatabai
  • Al-Mizan
منابع
1- قرآن کریم
1-     ابن‌فارس، احمد، (1990م)، معجم المقاییس اللّغه، بیروت، دار الاسلامیّه.
2-     ابن منظور، محمّد بن مکرم، (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم.
3-     جرجانی، میرسید شریف علی بن محمد، (1377)، تعریفات، ترجمۀ حسن سید عرب و سیما نوربخش، تهران، انتشارات فرزان روز، چاپ اول.
4-     خرمشاهی، بهاءالدین، (1372)، قرآن‌پژوهی (هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، تهران، مرکز نشر فرهنگی مشرق، چاپ اول.
5-     روحانی، رضا، (1381)، «قرآن و تأویل آن از دیدگاه ناصرخسرو»، فصلنامۀ مطالعات اسلامی دانشگاه کاشان، شماره 58، صص 69-94.
6-     سیوطی، جلال‌الدین، (1418)، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، بیروت، مکتبةالعصریة.
8-     طباطبایی، سید محمدحسین، (1993ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم.
9-     ------------، (1378)، ترجمه تفسیر المیزان، ج3، ترجمه سید محمدباقر موسوى همدانى، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ یازدهم.
10- -----------، (1385ش)، شیعه در اسلام، تحقیق محمدعلی کوشا، ، بی‌جا، واریان، چاپ ششم.
11- فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1361)، احادیث مثنوی، تهران، امیرکبیر.
12- قبادیانی، ناصرخسرو، (1363الف)، جامع‌الحکمتین، به تصحیح و مقدمۀ فارسی و فرانسوی دکتر محمد معین و هانری کربن، تهران، انتشارات کتابخانۀ طهوری، چاپ دوم.
13- -----------، (1363ب)، گشایش و رهایش، تصحیح سعید نفیسی، تهران، جامی.
14- -----------، (1384)، وجه دین، تهران، طهوری، چاپ دوم.
15- -----------، (1356)، وجه دین، تصحیح غلامرضا اعوانی، تهران، انجمن فلسفه ایران.
16- ----------- ، (بی‌تا)، زادالمسافرین، تهران، کتابخانه طهوری، چاپ اول.
17- ----------- ، (1348ش)، دیوان اشعار، چاپ سید نصراللّه تقوی، چاپ افست گلشن.
18- ----------- ، (1357ش)، دیوان اشعار، ج1، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، انتشارات مؤسسۀ مطالعات دانشگاه مک گیل شعبۀ تهران.
19- قرشی، سید علی‌اکبر، (1371)، قاموس القرآن، ج1 تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم.
20- معرفت، محمدهادی، (1379)، «تأویل از دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان»، نشریۀ قبسات، شماره 17، صص 105-115.
21- نظری، جلیل، (1383ش)، ناصرخسرو و اندیشۀ او، شیراز، مرکز نشر دانشگاه شیراز، چاپ اول.
22- هاجسن، مارشال، (1369)، فرقۀ اسماعیلیه، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم.
23- هانسبرگر، آلیس. سی، (1380)، ناصرخسرو لعل بدخشان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
نرم‌افزارها:
24-    نرم‌افزار عرفان اسلامی 3، مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى نور (noorsoft).
25-    نرم‌افزار جامع‌التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى نور (noorsoft).